وقتی دو یا چند شخص با توافق یکدیگر آورده های نقدی خود را تادیه و آورده های غیرنقدی خود را با تقویم و تسلیم به سرمایه های مشترک تبدیل می کنند و پس از ثبت در قالب یک شخصیت حقوقی تجاری سود و زیان حاصل از معاملات تجاری را به نسبت حصه مقرر شده تقسیم کنند شرکت تجاری گویند.

شرکت تجاری، ظرف و قالبی است برای تجارت. شرکای شرکت ممکن است تصمیم بگیرند که تجارت را برچیده و ظرف آن را نیز از بین ببرند. این تصمیم احتمالاَ در شرایطی اتخاذ می گردد که اولاَ برای فروش یکجای تجارت خریداری نیست و ثانیاَ ظرف تجارت و اصطلاحاَ پوسته شرکت نیز از ارزش چندانی برخوردار نیست. آن چه که مقنن، انحلال و تصفیه شرکت تجاری نامیده است، غالباَ به این نوع از پایان دادن به تجارت اشاره دارد و مقررات نسبتاَ مفصلی برای آن وضع شده است که جزء مهمی از حقوق شرکت های تجاری را تشکیل می دهد. در این مقاله به برچیدن تجارت همراه با انحلال شرکت تجاری می پردازیم.

فرآیند تصمیم گیری و آثار آن

تصمیم به انحلال و تصفیه از جمله تصمیمات بسیار مهم شرکت تجاری است و اتخاذ آن منطقاَ در صلاحیت مهم ترین نهاد تصمیم گیری شرکت یعنی اجتماع قانونمند شرکاست. در شرکت سهامی عام و خاص، مجمع عمومی فوق العاده عالی ترین نهاد است و در سایر شرکت ها نیز نهادهایی با کارکرد مشابه وجود دارد. شرکت، ضمن تصمیم به انحلال، باید شخص یا اشخاصی را به سمت مدیر تصفیه برگزیند. از این پس مدیر یا مدیران تصفیه فقط اقداماتی را انجام می دهند که در راستای پایان دادن به حیات شرکت است.

فرآیند تصفیه

فرآیند تصفیه را می توان در چهار مرحله ذیل خلاصه نمود :
- اجرای تعهدات باقی مانده، از جمله تکمیل قراردادهای ناتمام، تادیه بدهی های تجاری، کارگری ، مالیاتی، تامین اجتماعی و بازگرداندن اموال متعلق به دیگران.
- وصول مطالبات و استرداد اموال ، از جمله مطالبات نقدی و مطالبات غیرنقدی ناشی از قراردادهای خرید و پیمانکاری و غیره و استرداد اموال متعلق به شرکت که نزد دیگران است ،
- فروش اموال شرکت که احتمالاَ طیف وسیعی از اموال مادی و غیرمادی را تشکیل می دهد، اموال مادی نظیر املاک و اسباب و ماشین آلات و اموال غیرمادی همچون علامت تجاری، سرقفلی ، دانش فنی. البته باید توجه داشت که فروش جزء به جزء مایملک شرکت، ارزش افزوده مستتر در این اجزاء را که ناشی از پیوستگی و هماهنگی میان آن هاست، از بین می برد،
- تقسیم ارث شرکت میان شرکا، یعنی فروش آن چه که پس از اجرای کلیه تعهدات، باقی مانده و تقسیم وجوه حاصل از فروش، میان شرکا.

مسائل ختم تصفیه

با ختم عملیات تصفیه به طریق مقرر در قانون، حیات شرکت تجاری ، ( تاجر ) نیز خاتمه می یابد. اما دو نگرانی باقی می ماند؛ نخست این که کماکان طلبکارانی وجود داشته باشند که با توجه به مرگ شرکت امکان وصول طلب خویش را عملاَ از دست بدهند و یا برای این منظور دچار مشقت شوند. دوم این که بعضی اشخاص با اعتماد به وجود شرکت اقداماتی انجام دهند که نهایتاَ به زیان منجر شود. مثلاَ علیه شرکت اقامه دعوی نمایند و سپس دریابند که چنین شرکتی دیگر وجود ندارد.
مقنن برای رفع نسبی این دو نگرانی، تکالیف و مسئولیت های سنگینی را برای مدیر تصفیه در نظر گرفته است.
شایان ذکر است، در انحلال شرکت، کلیه ی اعضاء می بایست صورتجلسه را امضاء کنند و اگر حتی عضوی از شرکت رضایت به انحلال نداشته باشد سایر اعضاء نمی توانند شرکت را منحل کنند. با توجه به مقررات قانونی، صورت جلسه را می بایست به انضمام سایر مدارک، به اداره ی محترم ثبت شرکت ها ارسال نمایند تا آن اداره ی محترم، اقدامات لازم جهت ثبت انحلال را مبذول دارد و مراتب از طریق نشر آگهی در روزنامه رسمی یا کثیرالانتشاری که آگهی های مربوط به شرکت در آن نشر می گردد به اطلاع صاحبان سهام برسد.